Rapa Nui Corpus

Home

Texts

Search

List of texts

Te poki Rapanui. El Niño pascuense.

Erima Pene. Parte Quinta.

Jose Ignacio Vives Solar 1923 Te poki Rapanui. Santiago de Chile p. 40-49

1103) He Papaete oirerahi e Tahiti, henoho etahi tagnata to ignoa ko Martini tagnata hanhaa inea kaikino103) En Papeete capital de Tahiti vivía un comerciante extranjero que se llamaba Martini y era muy rico pero muy mezquino
2Anahojo ki te puré, ina kaihahao ite moni kiroto ki te pahu he hoto ai pito pito ivi he popo ai pito pito pito iviCuando iba a la misa en vez de depositar dinero en el cajón hechaba botones de hueso
3He oro matua etahi raa etataraá kukiroai anga rake rake te anga era kite Atua ina ko haka too too anga haka meemé kite AtuaEl cura un día predicando dijo que eso era cosa mala porque a Dios no se podía engañar y que
4Evai rooma ite Atua etahi inea kikino moona ihaha o era koe, ite pitopito kiroto ki te puhu iira kuohoromaiai kia "pito pito a Martini"El dejaría en vergüenza al farsante que hechaba botones en la alcancía. Entonces se oyó una voz que decía: —Martini fué!
5Ananake tagnata kuriroai arunga ki aia kueroai mairoto, mai te haré puré matae haré puréToda la gente entonces miró a éste, que tuvo que salir de la iglesia avergonzado
6Irá tenga vie, tenga poki kuohoroai a inua a te haretoa e hako a;Después los chiquillos y las mujeres pasaban por su tienda cantando:
7Ete fatué "pitopito a Martini"—Dios dijo: Martini, botón de hueso
8Aia, kutereroai ki te etahi iraá, ana mate ito ona hakatna, etoo naveve hokiY el hombre tuvo que irse a otra isla donde murió de pobre
* * ** * *
9104) PETANIA he motu tu puakimai ki Rapa Nui104) Pircaín es la isla más vecina a Pascua
10Henua iti Rapa Nui e peira a ina he pupú mai te miroAunque es más chica que Pascua y también pasan muy pocos buques,
11Te tagnata enoho á e koa noa o te mé keukeu henuasus habitantes viven muy felices porque son trabajadores
12Hokaroai ite miro ira totomaiai, momiro moanga mo te hare riva riva e mote poe poe hoki;Han plantado muchos árboles de los que sacan maderas con las que hacen bonitas casas y botes;
13peaha arina hoki he anga etahi miro hoki moea mo haré hoki, kuti hearoa etahi he nua.talvéz más tarde harán una goleta grande para ir a pasear a otras islas.
14Eite poá ananake ana hoki ki te anga;En la mañana todos tienen que salir al trabajo de la isla;
15mooka ite miro haka takataka moanga hoki ite ana e ite ara, hake heu ite menemáplantar bosques, hacer pircas, arreglar caminos y limpiar el cementerio
16Eiti ahi ahi e hoho ite ra ana kumararapuEn la tarde cada uno trabaja en sus camotes.
17E ana pu mai te miro e mote tabana haka riva riva itarua mé, mo hake here, e koka kai torua tauaCuando pasa buque, el jefe es el único que hace los cambios para todos, y así no se hacen mal unos con otros
18Haka hereroai ite niu, ite anani, ite maika tanaki e te etahi hoki hurukai e too mai ite cahu, tope ava ava paka, e te etahi hoki mee hangaVenden cocos, naranjas, plátanos secos y sacan ropa, jabón, tabaco oloroso y las demás cosas que necesitan
19A Rapa Nui hoki, kuoko á kite etahi hurukai ite miro hoki, e ite raa te tagnata haka rongo he hoki rouauroai kite me hoka, peirá ana hoki anaato ite hare riva riva, e oho haka rivaEn Pascua se produce toda clase de frutas y árboles y el día que los pascuenses entiendan que deben plantar y cuidar las plantaciones, podrán también tener bonitas casas y andar muy elegantes
* * ** * *
20105) Kutikearoai etahi tagnata irunga ite heuna iraá anatapu te poki, he oka etahi mo koi ta anani, te tapotapo, te niu; kuokaroai ite miro pupú, ite mirotahiti, ite ukalitu hoki, ite etahi tau anai te engognoro o te poki, ina he hakaere, ite mamoi moanga ite kai, he vaai ite hoi poki vahine105) Había en una isla un hombre que cada vez que le nacía un hijo, sembraba algunas semillas de naranjos, chirimoyas, cocos, y plantaba algunas acacias, lilas del paraíso, y eucaliptus y cada año cuando era el día de la fiesta del niño en vez de comprar cordero para hacer banquete le regalaba una potranca
21Te etahi hoki tagnata kukataroai moona, kukiroai niva niva, peirá ana hoki e kaikino ote taenga ite gnorognoro otaana poki tu tagnata era i katono a inoho iráLa demás gente se burlaba de este hombre y decía que era un tonto y un mezquino porque no le hacía fiestas a sus hijos, pero el hombre se sonreía y callaba
22Nui nui era hoki te poki era, peira a te miro hoki, kuhuaroai te mokoiCuando estuvieron grandes los niños, los árboles también habían crecido y daban frutos
23Peiroá te poki niu nui era, vaaró ananga ite haré etahi hoki poe poe kotou miro era, peiraá te mokoi kai, peiraá anatoe mo haka here mote kahu mo haka rivaCada uno pudo hacer una casa y un bote con la madera; tenían mucha fruta para comer y la que sobraba la vendían y andaban elegantes
24Peira á te hoi poki vahine kutupua taana o te pokiAdemás como las potrancas habían tenido hijos,
25Oona á etahi te rau te hoi kuriroá pehe ono, te poki o te tahi tagnata hoki, kuoho a movere tauere aanaeran dueños de cientos de caballos y fueron tan ricos que los hijos de la otra gente tenían que ser sirvientes de ellos
* * ** * *
26106) TE UKENIU EYRAUD kutumoroai etahi tagnata arani, etahi ara putupu akiromai a Rapa Nui, kuiroai ina he tagnata o Rapa Nui kaima a ite Atua, peiraá kaimoa a tuau ite manau ote etahi e kumanauroai mohomai inei mohaka ina á106) Eugenio Eiraud fué un francés que en un viaje pasó por Pascua y vió que la gente aquí no conocía a Dios ni sabía los deberes que todo hombre tiene para con sus semejantes y concibió el proyecto de venir a vivir aquí para enseñarlos
27Kuhokiroai ki Tahiti, kuhaka oro maturoai kukiroai moohomai ki te epikopoSe fué a Tahití y entró en la orden de los padres del Sagrado Corazón y pidió permiso al obispo para venirse aquí. Después de mucho trabajo consiguió que los superiores y el obispo,
28Irahi te ohipa ite ani hana moo homai kiné, kuohoroai kirunga kite miro ki Rapa Nuile concedieran el permiso y se embarcó en una goleta para Pascua
* * ** * *
29A Irehamatai te tagnata ite riva riva, Ukeníu iha piai ite pure e ite maureo riva rivaLa gente al principio lo recibió bien y Eugenio empezó a enseñarles a rezar y trabajar
30Iraá kenini hamatai ite anga ite hare oone y Apinay el mismo se puso a edificar una casa de barro cerca de Apiña
31Irá te tagnata o Anga Roa heete te kokoma moona o te kiote kimai ine koanga rake rake, kuohoroai kuhaka marereroai ite hare kuhikohiroai itona kahuPero algunos pascuenses de Anga Roa se enojaron con él porque les predicaba que no hiciesen cosas malas y le rompieron la casa, le quitaron su ropa
32Kuhangaroai motegnai ia ia koohoroomaiai te tagnata o Apina hakaoraroai ia iay lo habrían muerto si los habitantes de Apina no lo hubiesen defendido
33Paerengaroai ina he kahu, ina he kaurima moanga aana, kuohoroai kiroto ki te ana ananoho o Apina kukairoai ite auke, e ite kumara, e ite uhi, e te me ivai ki aiaPobre y desnudo tuvo que seguir viviendo en la cueva que hay en Apina, comiendo luche, camotes y lo que le llevaban por caridad. Pero no por eso dejaba de enseñar y predicar a la gente que fuese buena y daba gracias a Dios porque le mandaba esos sufrimientos
34Etahi raá kupuromaiai te miro, kuturoai i aia kumaeroai iaUn día pasó una goleta, y lo recogió y lo llevó a Chile
35Kuhaakiroai ite anga ia anga irunga ia ia ina hegnaro ia ia ite rapanui e heaki ki te epikopó haka unga ina etahi matua o Ipolito te ignoa, ki Rapa NuiA pesar de todo lo que había padecido, él no olvidó a los pascuenses y consiguió del vicario de Tahiti que lo mandase de nuevo con el padre Hipólito
36I te raá itomaiai ku riva riva ai te tagnata, mearahi te mée ite rima iai mo te tagnata;Esta vez fueron mejor recibidos por la gente, pues traían muchos regalos para los pascuenses
37kakaturoai ite liare puré ki Anga Roa etai.e hicieron la Iglesia que había cerca de la playa de Anga Roa.
38Ukeníu y angano ina he gnae gnae tautoru ki a Ipolito, peirá á maaguiuiroai materoai ite puré enga ki te Atua, mate han matemaitai kanoho te tagnata e kukoaEugenio siguió trabajando sin descanso ayudando a Hipólito, hasta que cayó enfermo y murió rezando a Dios para que los pascuenses fueran buenos y felices
39Kuohokutaroai ite ahu o Anga Roa, e epikopó o Tahití, hakamanumai etahi ahu aurí maitake ino haka irunga ia iaFué enterrado en el cementerio de Anga Roa y el Vicario de Tahiti, mandó una hermosa reja para que rodease su sepultura
40Ko Ukeniú te tagnata te oro matua ite iuromai ki, nei, kuangaroai, kuhaka maitakiroai ite rapanui e ira te rapanui o te mata mua i ite ai i haka topa ai ite raua manau iremaiai ite hapao hangaEugenio fué el primer misionero que vino a Pascua y trabajó y sufrió mucho por los pascuenses; así pues éstos tienen la obligación de honrar su memoria y respetar y cuidar su tumba
41I OTIFIN